Τα μάτια, τα αυτιά και η φωνή όλων μας δέχονται επίθεση, όπως και το δικαίωμά μας να γνωρίζουμε, να ελέγχουμε, να αποφασίζουμε για τις ζωές μας. Όταν μιλάμε για ελευθεροτυπία στην πραγματικότητα με μια λέξη περιγράφουμε την υγιή λειτουργία της δημοκρατίας, του πολιτικού συστήματος, της ίδιας της κοινωνίας.

Τι συμβαίνει σε μια χώρα που εδώ και καιρό έχει χάσει το οξυγόνο της;

Οι πολίτες ασφυκτιούν και οι δημοσιογράφοι -εκείνοι που έχουν την αποστολή να γίνονται τα μάτια, τα αυτιά, η φωνή του κάθε πολίτη- βρίσκονται σε κατάσταση πολιορκίας.

Για αυτό το λόγο ήταν πολλά παραπάνω από μια εκδήλωση αυτή που έγινε την Πέμπτη στο Ευρωκοινοβούλιο από την Ευρωομάδα της Αριστεράς και τον αντιπρόεδρό της, Κώστα Αρβανίτη την οποία παρακολούθησε το mykonosticker.com.

Ήταν μια στοιχειοθετημένη κραυγή αγωνίας για την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, αλλά και ένα κάλεσμα για συλλογική δράση των πολιτών, των συνδικάτων των δημοσιογράφων και των πολιτών.

Μέσα από στοιχεία και μαρτυρίες που μοιράστηκαν μια σειρά ομιλητές που κάλυπταν ένα εντυπωσιακό εύρος από όλο το οικοσύστημα των ελληνικών ΜΜΕ μέσα σε λίγες ώρες το ευρωπαϊκό κοινό είχε την δυνατότητα να δει τι ακριβώς συμβαίνει στην Ελλάδα, πίσω από την καλογυαλισμένη βιτρίνα που επιχειρεί να προβάλλει η κυβέρνηση για τη χώρα.

• 7% μόλις των Ελλήνων πολιτών θεωρεί ότι τα ΜΜΕ στη χώρα μας είναι κάπως (25%) ή απολύτως (12%) ελεύθερα να μεταδώσουν τις ειδήσεις.
• 63% θεωρούν τα ΜΜΕ ιδιαίτερα ή και πλήρως «φιμωμένα»
• 97% θεωρεί ότι η ελευθερία των ΜΜΕ είναι αρκετά (8%) ή πολύ (89%) σημαντική

ΠΗΓΗ: ερευνητικό ινστιτούτο Pew

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να βγάλει κανείς από τη μέση τις ενοχλητικές ειδήσεις – αρκεί να ξεπαστρέψει τον αγγελιοφόρο. Με μια αγωγή που μπορεί να του κλείσει το στόμα, με εργοδοτικές απειλές και επιβολή αυτολογοκρισίας, με στυγνή λογοκρισία, με εκβιασμούς και εκφοβισμούς – κι αν όλα αυτά δεν δουλέψουν, με μια σφαίρα.

Εις τον πάτο της εικόνας

Πρόσφατα, με διαφορά λίγων ημερών, δυο εκθέσεις διεθνών οργανισμών έφεραν στο φως σωρεία στοιχείων για την κατάσταση του Τύπου στην Ελλάδα. Πρώτοι οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα κατέταξαν την Ελλάδα στην 89η θέση - για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά η χώρα μας έχει τις χειρότερες επιδόσεις στην ΕΕ, έχοντας υποχωρήσει κι άλλο συγκριτικά με πέρυσι (88η θέση). Όπως αναφέρουν οι ΡΧΣ για την Ελλάδα, «η ελευθερία του Τύπου έχει υποστεί συστημική κρίση από το 2021. Το σκάνδαλο των υποκλοπών δημοσιογράφων από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί, όπως και η υπόθεση της δολοφονίας του βετεράνου αστυνομικού ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ το 2021. Οι διαδικασίες SLAPP είναι συνηθισμένες».

Σφαίρες ενάντια στις πένες

Στην Ελλάδα τον έλεγαν Γιώργο Καραϊβάζ, στην Μάλτα Δάφνη Καρουάνα Γκαλίθια, στην Σλοβακία Γιαν Κουτσιακ, στην Βουλγαρία Βικτόρια Μαρίνοβα, στην Ολλανδία Πέτερ Ντε Βρις,– είναι μερικοί μονάχα από τους δημοσιογράφους που δολοφονήθηκαν στην Ευρώπη, ενώ προσπαθούσαν να κάνουν τη δουλειά τους. Και έρχονται να προστεθούν στην μακριά λίστα των ρεπόρτερ που δολοφονούνται σε όλο τον κόσμο, με την Γάζα πια να είναι το πιο αιματοβαμμένο σημείο του πλανήτη για την ενημέρωση. Αυτονόητα λοιπόν μια συζήτηση για την ελευθερία του Τύπου στο Ευρωκοινοβούλιο δεν θα μπορούσε παρά να ξεκινάει με όσα συμβαίνουν εκεί.

Στην Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023 έχουν σκοτωθεί 232 δημοσιογράφοι, περισσότεροι – σύμφωνα με εκτιμήσεις- από όσους είχαν σκοτωθεί στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. «Οι δημοσιογράφοι και ειδικά οι φωτορεπόρτερ κάνουν ρεπορτάζ ενώ θάβουν τα παιδιά τους», είπε ο Γιουσέφ Χαμπάς από το Συνδικάτο Παλαιστίνιων Δημοσιογράφων, μιλώντας για τη «μεγαλύτερη σφαγή ρεπόρτερ σε όλον τον κόσμο». «Η Ιστορία θα καταγράψει ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες παρακολουθούσαν την δολοφονία των Παλαιστινίων δημοσιογράφων κι έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια. Αυτό αφορά την ίδια την ελευθερία του Τύπου. Οι ισραηλινές δυνάμεις στοχεύουν τους δημοσιογράφους και τις οικογένειές τους, 650 μέλη οικογενειών έχουν τραυματιστεί ή φονευθεί. Χιλιάδες ζον υπό απάνθρωπες συνθήκες, χωρίς ηλεκτρισμό και πρόσβαση στο ίντερνετ ώστε να συνεχίσουν την δουλειά τους. Οι αρχές του Ισραηλ έχουν σκοτώσει 14 γυναίκες δημοσιογράφους, 49 στη φυλακή. Το Ισραήλ δεν επιτρέπει την είσοδο διεθνών ΜΜΕ στην Γάζα, έχουν βάλει στο στόχαστρο διεθνή πρακτορεία».

«Οση ώρα μιλούσε ο κύριος Χαμπάς ένιωσα τα ρουθούνια μου να γεμίζουν με αίμα, επέστρεψα στη δική μου ψυχική κατάσταση», είπε η Στάθα Καραϊβάζ, μιλώντας στο Ευρωκοινοβούλιο τέσσερα χρόνια και 37 μέρες μετά τη δολοφονία του συντρόφου της, για την οποία μέχρι σήμερα δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη.

«Αυτές οι τραγωδίες δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά αλλά μέρος ενός μοτίβου βίας και εκφοβισμού», υπογράμμισε η Tina Urso, εκπροσωπώντας το Ίδρυμα που φέρει το όνομα της δολοφονημένης Μαλτέζας δημοσιογράφου Δάφνη Καρουάνα Γκαλίθια. «Όταν σκοτώνονται δημοσιογράφοι, χάνουμε κάτι περισσότερο από ζωές: χάνουμε γεγονότα, χάνουμε δικαιοσύνη, χάνουμε την ικανότητα να αντιμετωπίσουμε την κατάχρηση εξουσίας».

Ωμή βία, εκλεπτυσμένη καταστολή

«Εμείς δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Γιώργο Καραϊβάζ, του οποίου η δολοφονία παραμένει ανεξιχνίαστη, όπως ατιμώρητοι παραμένουν 8 στους 10 δολοφόνους δημοσιογράφων διεθνώς», είπε ο Κώστας Αρβανίτης τονίζοντας πως «αυτό δεν είναι στατιστική. Είναι απόδειξη συστημικής αδιαφορίας. Η βία εναντίον των δημοσιογράφων δεν είναι τυχαία: είναι εργαλείο εκφοβισμού, για να σιωπήσει όποιος τολμά να βρει, να δει, και να πει την αλήθεια.

»Και βέβαια το πρόβλημα δεν είναι μόνο η φυσική βία. Υπάρχουν και πιο «εκλεπτυσμένες» μορφές καταστολής: Εξάρτηση από κρατικές διαφημίσεις και ολιγοπώλια που οδηγούν στην αυτολογοκρισία. Καταχρηστικές αγωγές και μηνύσεις, SLAPPs, η δημοσιογραφία ως έγκλημα. Ψηφιακός εκφοβισμός: τρολ κάθε λογής, fake news, εξευτελισμοί και στοχοποίηση δημοσιογράφων που ερευνούν, που ασκούν κριτική. Όλα αυτά είναι μέρος μιας ευρύτερης επίθεσης ενάντια σε κάθε φωνή που αρνείται να γίνει «μεγαφώνο» των ισχυρών».

Η Ελλάδα έχει μια θλιβερή… πρωτιά από την ανάποδη: κατατάσσεται τελευταία σε θέματα ελευθεροτυπίας μεταξύ των 27 κρατών της ΕΕ με βάση στοιχεία και αναλύσεις των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα. Όπως ανεφερε η Julie Majerczak εκπροσωπώντας την οργάνωση, παγκόσμια ο Τύπος γίνεται όλο και εύθραστος, η οικονομική του ανεξαρτησία υπονομεύεται και η ελευθεροτυπία καταβυθίζεται. Πριν από μία εβδομάδα, οι ΡΧΣ δημοσίευσαν τον ετήσιο Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου – ο δείκτης οικονομικής ελευθερίας βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό. «Όταν τα ειδησεογραφικά μέσα ενημέρωσης είναι οικονομικά πιεσμένα, δεν έχουν πλέον τα μέσα για να αντισταθούν στους εχθρούς του Τύπου - αυτούς που υπερασπίζονται την παραπληροφόρηση και την προπαγάνδα».

• 0,7% - ούτε ένας στους εκατό – εμπιστεύεται πολύ τα ΜΜΕ στην Ελλάδα.
• 5,5% των πολιτών τα εμπιστεύονται αρκετά.
• 64,6% δεν τα εμπιστεύονται.
• 51,8% είναι δυσαρεστημένοι από τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα.

ΠΗΓΗ: Eteron.

«Από το κακό στο χειρότερο» είναι ο αποκαλυπτικός τίτλος της έκθεσης του Human Rights Watch, το οποίο εξετάζει περιπτώσεις όπου το κράτος επιδίωξε να ελέγξει τα ΜΜΕ προκειμένου να περιορίσει τον έλεγχο και την άσκηση κριτικής στις ενέργειές του. «Οι δημοσιογράφοι που παραχώρησαν συνέντευξη για την παρούσα έκθεση όλοι έκαναν λόγο για αποπνικτική ατμόσφαιρα στον χώρο εργασίας τους και για ένα διάχυτο κλίμα λογοκρισίας και αυτολογοκρισίας μέσα στο οποίο καλούνται να εργαστούν», αναφέρουν οι ερευνητές. Ειδική δε αναφορά κάνουν στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Οι δημοσιογράφοι, ειδικά οι ερευνητικοί δημοσιογράφοι, αποτέλεσαν κύριους στόχους παρακολούθησης, τόσο μέσω των ενεργειών της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (ΕΥΠ) όσο και μέσω της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού για την παρακολούθηση των επικοινωνιών τους. Ακόμα και κάποιοι δημοσιογράφοι που διερεύνησαν το σκάνδαλο, τέθηκαν με τη σειρά τους υπό παρακολούθηση».

Σε αυτό το σκάνδαλο αναφέρθηκε κι ο ερευνητής ρεπόρτερ Θανάσης Κουκάκης, ένα από τα 87 θύματα παρακολούθησης με το παράνομο λογισμικό Predator. «Εχουμε ένα σύστημα το οποίο δεν δέχεται τον θεσμικό έλεγχο, υπονομεύει διαρκώς το κράτος δικαίου και βάλλει κατά της ερευνητικής δημοσιογραφίας», είπε ο Κουκάκης. «Θα κάνουμε αρκετό καιρό ακόμη, τουλάχιστον δύο χρόνια, μέχρι να μάθουμε από αυτό το κομμάτι το δικαστικό τι πραγματικά έχει συμβεί», επεσήμανε ο Κουκάκης, τονίζοντας ότι η εισαγγελέας στην ΕΥΠ που 12 φορές επί δύο χρόνια υπέγραψε την παρακολούθηση του αντιπροέδρου της ελληνικής κυβέρνησης, αναβαθμίστηκε σε εισαγγελέα στον Αρειο Πάγο...

Όταν το φίμωτρο φοράει τήβεννο

Ένα ακόμα εργαλείο έχουν οι ισχυροί για να φιμώσουν την ανεξάρτητη δημοσιογραφική έρευνα κι αυτό είναι οι καταχρηστικές αγωγές– εσχάτως οι slapp στρέφονται και κατά πολιτικών προσώπων, όπως εξήγησε ο Στέλιος Κούλογλου, που έχει δεχθεί μια τέτοια αγωγή από τον πρώην γενικό γραμματέα της κυβέρνησης Γρηγόρη Δημητριάδη για το κοινοβουλευτικό του έργο, όπως άλλωστε και ο Κώστας Αρβανίτης.

Αγωγές από τον κο Δημητριάδη έχει δεχθεί και η δημοσιογραφική ομάδα Reporters United. «Πήγαμε στα δικαστήρια μετά τις αγωγές και κερδίσαμε στον πρώτο βαθμό, αλλά χάσαμε χρόνο από το ρεπορτάζ μας και τις οικογένειές μας και χρήμα. Ο Νικόλας Λεοντόπουλος και εγώ έχουμε επίσης τεθεί υπό παρακολούθηση από δύο διαφορετικά συστήματα που συνδέονται με την ΕΛ.ΑΣ.: είχαμε φυσική παρακολούθηση και ένα σύστημα κεραιών που μας κατέγραφε» ανέφερε ο Θοδωρής Χονδρόγιαννος.

Η δημοσιογράφος Γιάννα Παπαδάκου στοχοποιήθηκε επίσης με εξοντωτική αγωγή. «Οι στρατηγικές αγωγές στα γαλλικά λέγονται φίμωτρο και λειτουργούν έτσι», είπε η Παπαδάκου η οποία εξήγησε πως κατασκευάζεται η δημόσια ατζέντα. «Αυτό που συμβαίνει στη χώρα μας κάθε βράδυ με την ενημέρωση είναι ασύλληπτο. Από το κοντρόλ των καναλιών, ένας αόρατος αρχισυντάκτης αποφασίζει για τα θέματα που θα παίξουν την επομένη, τη σκαλέτα των δελτίων, ώστε αστυνομικά συμβάντα να προβάλλονται, ενώ τα αληθινά εγκλήματα, όπως αυτό των Τεμπών, η Siemens, η Novartis, οι υποκλοπές και βέβαια η Γάζα να θάβονται, να διαστρεβλώνονται, να σβήνονται».

Ευάλωτοι σε ένα φλεγόμενο τοπίο

Και τι κάνουν για όλα αυτά οι δημοσιογράφοι; Συνήθως οι δημοσιολογούντες αναφέρονται στους ρεπόρτερ ηθικολογώντας κι επικαλούμενοι με έναν ρομαντικό τρόπο τους κώδικες δεοντολογίας. Στον αντίποδα, η Μάχη Νικολάρα, μέλος του Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ, και η Χριστίνα Κοψίνη, γενική γραμματέας της ΠΟΕΣΥ, έθεσαν το δάχτυλο επί τον τύπο των ήλων. «Κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης χιλιάδες δημοσιογράφοι έμειναν άνεργοι, έκλεισαν κραταιά ΜΜΕ, οι εργασιακές σχέσεις αποσαρθρώθηκαν, οι δημοσιογράφοι έμειναν χωρίς συλλογική σύμβαση, οικονομικά εξαρτημένοι, ευάλωτοι (…) όποιος πληρώνει για την ενημέρωση, έχει λόγο για το περιεχόμενο και το καθορίζει», είπε η Νικολάρα. «Στο παρελθόν οι μεμονωμένες απολύσεις, οι εκβιασμοί δεν ήταν εύκολο να γίνουν αποδεκτά γιατί πριν 15 χρόνια είχαμε συνδικάτα. Το συνδικάτο ήταν δυνατό γιατί υπέγραφε συλλογικές συμβάσεις. Η πλήρης αποδόμηση του εργατικού δικαίου αποδυνάμωσε και κατέστησε πιο ευάλωτο και πιο πειθήνιο τον δημοσιογράφο σε κομματικές και κρατικές γραμμές», ανέφερε η Κοψίνη.

Ο Ricardo Guttierez από την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων μίλησε για το αναδυόμενο «λούμπεν δημοσιογραφικό προλεταριάτο» με ασταθείς υποαμοιβόμενες θέσεις εργασίας. «Όταν οι δημοσιογράφοι δεν έχουν αξιοπρεπείς εργασιακές συνθήκες, δεν μπορούν να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους, να αναζητούν την αλήθεια και να αναγκάζουν τους έχοντες την εξουσία να λογοδοτήσουν», είπε χαρακτηριστικά.

Ομάδα (αν)αλήθειας – Η Καρυστιανού καταπέλτης

«Η δημοκρατία αφορά τον έλεγχο της ισχύος. Κάθε φορά που οι ισχυροί νοιώθουν ελεγχόμενοι βρίσκουν τρόπο να αντισταθούν», ανέφερε η πρώην ευρωβουλευτής Σόφι Ιντ Βελτ. Κι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του πως αντιδρούν οι ισχυροί όταν βρεθούν υπό την πίεση του κοινωνικού ελέγχου να είναι ο πόλεμος που η κυβέρνηση έχει εξαπολύσει κατά των συγγενών των θυμάτων των Τεμπών. Σε αυτό ακριβώς αναφέρθηκε η Μαρία Καρυστιανού παρεμβαίνοντας στην εκδήλωση για τη δημοσιογραφία στο Ευρωκοινοβούλιο.

«Αντί για Δικαιοσύνη, δεχθήκαμε πόλεμο», είπε η μητέρα της μητέρα της αδικοχαμένης Μάρθης και πρόεδρος του Συλλόγου «Τέμπη 2023». «Η κυβέρνηση εξαπέλυσε διμέτωπο απέναντι στους συγγενείς των θυμάτων επιχειρώντας δολοφονία χαρακτήρων αφενός για να αποτρέψουν τον αγώνα μας για να λάμψει η αλήθεια και αφετέρου στήνοντας μια εκστρατεία παραπλάνησης». Αναφερόμενη στην περιβόητη «Ομάδα Αλήθειας» η Καρυστιανού είπε ότι «έχει σαν στόχο τη δολοφονία χαρακτήρα και την αποδόμηση των ανθρώπων που ασκούν κριτική. Υπηρετούν το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας. Όποιος δεν ακολουθεί το κυβερνητικό αφήγημα στοχοποιείται. Στην Ελλάδα δεν έχουμε κράτος δικαίου, όποιος τολμήσει να μιλήσει για αλήθεια τρώει λάσπη».

Το κράτος δικαίου ασθενεί κι η δημοσιογραφία δεν αισθάνεται πολύ καλά τελευταία, όπως έγινε σαφές πια και στην καρδιά της Ευρώπης.