Μια ουσιαστική αλλαγή είναι η αύξηση του ποσοστού της νόμιμης μοίρας του επιζώντος συζύγου. Νόμιμη μοίρα είναι το ελάχιστο ποσοστό μεριδίου κληρονομιάς που αναγνωρίζεται από τον νόμο σε συζύγους, παιδιά, γονείς κ.λπ. Σήμερα, σε περίπτωση θανάτου του ενός από τα ζευγάρια που έχουν τελέσει γάμο ή έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, το ποσοστό της νόμιμης μοίρας ανέρχεται στο 25% επί της περιουσίας του αποβιώσαντος και το 75% μοιράζεται στα παιδιά. Τώρα, αυξάνεται το ποσοστό της νόμιμης μοίρας του επιζώντος συζύγου στο 33,3%, αφήνοντας τα 2/3 (66,7%) της κληρονομιάς στα παιδιά. Η επιτροπή οδηγήθηκε στην αύξηση του ποσοστού της νόμιμης μοίρας κατά 8,3%, με τη λογική ότι ο/η σύζυγος που θα παραμείνει στη ζωή χρήζει μεγαλύτερης προστασίας. 

Μία ακόμη αλλαγή στον θεσμό της νόμιμης μοίρας είναι ότι, εφόσον υπάρχει διαθήκη και κάποιος από τους συγγενείς του αποβιώσαντος δεν έχει λάβει μερίδιο από την περιουσία (κληρονομιά), δεν γεννάται δικαίωμα επί της ακίνητης περιουσίας του θανόντος, αλλά θα έχει δικαίωμα αποζημίωσης. Ενδεικτικά, εφόσον ο αποβιώσας έχει δύο παιδιά και επιλέξει να αφήσει το ακίνητο που έχει σε ένα από αυτά και στο άλλο δεν αφήσει τίποτα, τότε το δεύτερο που έχει παραλειφθεί έχει τη δυνατότητα να αξιώσει το 25% της αξίας του ακινήτου σε χρήμα.

 
Η επικείμενη θεσμοθέτηση του τροποποιημένου Κώδικα Κληρονομικού Δικαίου θα δημιουργήσει, σε σημαντικό βαθμό, ένα καινούριο τοπίο, μέρος του οποίου είναι οπωσδήποτε η πρακτική της γονικής παροχής. Το αναθεωρημένο Κληρονομικό Δίκαιο προβλέπει επιβεβλημένες από τη σημερινή πραγματικότητα προσαρμογές σε καίρια ζητήματα που ανακύπτουν διαρκώς στο συγκεκριμένο πεδίο. Όπως, φέρ’ ειπείν, οι ξεπερασμένοι πλέον περιορισμοί στη διάθεση της περιουσίας προς τους κληρονόμους από τον κληροδότη κατά τη δική του ελεύθερη βούληση, η αναπροσαρμογή της έννοιας «νόμιμη μοίρα», τα χρέη που μεταβιβάζονται στους νόμιμους δικαιούχους μιας κληρονομιάς κ.ά.

Ωστόσο, τα θέματα κληρονομιάς -και κυρίως η φορολογική τους παράμετρος- βρίσκονται στο επίκεντρο έντονων προβληματισμών και εντατικών συζητήσεων όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς. Υπ’ αυτή την έννοια, η αναμόρφωση και ο εκσυγχρονισμός της σχετικής νομοθεσίας συναρτώνται στα δημοσιονομικά και τη φορολογική πολιτική, εξίσου όμως και με την καθημερινότητα των πολιτών στην πραγματική ζωή - ακόμη και με το δημογραφικό, εφόσον συχνά τα κληρονομικά καθορίζουν τους όρους διαβίωσης και τον οικογενειακό προγραμματισμό.

Σε αυτό το περιβάλλον, ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς που επηρεάζονται, άμεσα και έμμεσα, από τις αλλαγές στο Κληρονομικό Δίκαιο είναι οι πολυσυζητημένες γονικές παροχές. Οι οποίες, καθώς απασχολούν σοβαρά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες, μοιραία εξελίσσονται συχνά σε κάτι που θυμίζει έντονα παιχνίδι καταδίωξης. Εν προκειμένω, ανάμεσα στο Δημόσιο και μια μερίδα των εμπλεκόμενων στο ζήτημα πολιτών που χρησιμοποιούν αμφιλεγόμενες παρακαμπτήριες, αποπειρώμενοι να αποφύγουν την προβλεπόμενη φορολόγηση με βάση τα ισχύοντα τεκμήρια και τις αντίστοιχες προϋποθέσεις απαλλαγής. Η πλέον σημαντική από αυτές τις προϋποθέσεις -και ιδιαίτερα ευνοϊκή μάλιστα- είναι το αφορολόγητο για τη μεταβίβαση χρημάτων μεταξύ συγγενών πρώτου βαθμού, μέχρι του ύψους των 800.000 ευρώ.

Η τριγωνική κομπίνα

Για την ιστορία, αυτό ισχύει από τον Οκτώβριο του 2021, όταν θεσμοθετήθηκε από την κυβέρνηση μια θεαματική αύξηση του αφορολόγητου ορίου για τις γονικές παροχές, από τις 150.000 ευρώ προηγουμένως στις 800.000 ευρώ. Το μέτρο αυτό, σε συνδυασμό με την αναστολή του ΦΠΑ στις νέες οικοδομές, συνετέτεινε δραστικά στην απογείωση του εγχώριου κατασκευαστικού κλάδου. Είναι προφανές, άλλωστε, ότι οι γονικές παροχές συνδέονται απευθείας με την έξαρση της οικοδομικής δραστηριότητας της τελευταίας πενταετίας. Δεδομένου ότι οι γονικές παροχές μεγάλης αξίας, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, αποτελούν το πρώτο απαραίτητο βήμα για την αγορά πρώτης κατοικίας. Κοινώς, με το κομπόδεμα μιας ζωής των γονέων στεγάζονται τα παιδιά τους, κατά κανόνα σε διαμερίσματα νεόδμητων πολυκατοικιών.

Το μέτρο του πόσο επίκαιρο και σημαντικό είναι το ζήτημα των γονικών παροχών δίνουν τα τελευταία επίσημα στοιχεία της ΑΑΔΕ: φέτος μεταξύ Ιανουαρίου - Ιουλίου υποβλήθηκαν περίπου 60.000 δηλώσεις για γονική παροχή που αφορούν ακίνητα. Μαζί με τις 38.000 δηλώσεις δωρεών, το σύνολο των υποθέσεων οι οποίες σχετίζονται με μεταβίβαση περιουσιακών στοιχείων μεταξύ συγγενών πρώτου βαθμού λογικά θα υπερβεί τις 100.000 για το τρέχον έτος.

Συμπληρώνοντας την εικόνα, η ΑΑΔΕ σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια του α’ επταμήνου υποβλήθηκαν επίσης 70.000 ηλεκτρονικές δηλώσεις φόρου κληρονομιάς. Ενώ τα έσοδα που αποκομίζει το Ελληνικό Δημόσιο από τις γονικές παροχές, τις δωρεές και τις κληρονομιές ανέρχονται σε 152,020 εκατ. ευρώ, εμφανίζοντας αξιοσημείωτη αύξηση κατά 11% σε σύγκριση με τα αντίστοιχα έσοδα των 137 εκατ. ευρώ το 2024.

Είναι σαφές, λοιπόν, ότι η λύση της γονικής παροχής παραμένει εξαιρετικά ελκυστική για τους Έλληνες, κυρίως λόγω της ελευθερίας κινήσεων που επιτρέπει το αφορολόγητο όριο των 800.000 ευρώ. Το οποίο, όπως ήταν αναμενόμενο, ορισμένοι προσπαθούν να ξεχειλώσουν ώστε να μεταβιβάσουν περιουσιακά στοιχεία σε άτομα που δεν δικαιούνται τη φοροαπαλλαγή. Επιχειρώντας να ντριμπλάρουν τη φορολογική αρχή, οι πολίτες αυτής της κατηγορίας καταφεύγουν σε διάφορα τεχνάσματα, με πιο δημοφιλές αυτό της διαμεσολαβημένης ή τριγωνικής ή αλυσιδωτής γονικής παροχής.

Στο συγκεκριμένο σενάριο -παλαιότερα θα χαρακτηριζόταν απλώς κομπίνα- μεταβιβάζονται ποσά κοντά στο ανώτατο αφορολόγητο όριο των 800.000 ευρώ, π.χ., μεταξύ αδελφών, μια πράξη που εξ ορισμού υπόκειται σε φόρο με συντελεστή 20%. Όμως, η μεταβίβαση δεν γίνεται απευθείας, αλλά μέσω του πατέρα ή της μητέρας: ο γιος ή η κόρη που διαθέτει οικονομική επιφάνεια προχωρά σε δωρεά προς τον γονέα του, με τη νόμιμη κάλυψη του αφορολόγητου. Κατόπιν -συνήθως μετά από μερικούς μήνες, για το ξεκάρφωμα-, ο γονέας ολοκληρώνει τη διαδικασία μεταβιβάζοντας τα χρήματα στον τελικό αποδέκτη, ήτοι το άλλο παιδί. Δύσκολα θα το έλεγε κανείς ηθικό, είναι όμως νόμιμο - ή μάλλον ήταν, ενόσω η γραφειοκρατία, με τις περιορισμένες και αργοκίνητες διαδικασίες διασταύρωσης στοιχείων, πρακτικά ευνοούσε τους υποτιθέμενους πονηρούς στο να παραπλανήσουν το Δημόσιο.

Όμως, η ψηφιοποίηση εκ των πραγμάτων ελαχιστοποιεί -αν δεν εξαλείφει τελείως- την ευόδωση τέτοιου είδους εγχειρημάτων φοροαπαλλαγής «από σπόντα», λόγω της δυνατότητας εκτέλεσης των απαιτούμενων διασταυρώσεων, σε απειροελάχιστο χρόνο. Και πάλι η ΑΑΔΕ ανακοίνωσε τον Αύγουστο ότι μεταξύ Ιανουαρίου - Ιουλίου τα ηλεκτρονικά λαγωνικά της Αρχής, αλλιώς οι αλγόριθμοι ή τα ψηφιακά ρομπότ, εντόπισαν πάνω από 8.000 περιπτώσεις αντικανονικών γονικών παροχών. Οι οποίες, ασφαλώς, κηρύχθηκαν αυτομάτως άκυρες. Στους φακέλους αυτών των υποθέσεων περιλαμβάνονται μεταβιβάσεις μεγάλων χρηματικών ποσών σε μετρητά, απευθείας από το «στρώμα» ή το «μπαούλο», κάτι που πλέον κατά νόμο θεωρείται «μαύρο χρήμα». Οι δε αναλογούντες φόροι, μαζί με τα ενδεχόμενα πρόστιμα, οδηγούν τους επίδοξους φοροδιαφεύγοντες στο να μετανοήσουν πικρά, μια και τα ποσά που τους καταλογίζονται ξεκινούν από το 10% και μπορεί να φτάσουν έως το 40% επί της αξίας του επίμαχου δήθεν κληροδοτήματος, αναλόγως του βαθμού συγγένειας και του ποσού.

Το επιχείρημα περί άγνοιας, μη ενημέρωσης κ.ο.κ. γύρω από το νυν ισχύον καθεστώς που διέπει χρηματικές συναλλαγές, την υποχρεωτική δέσμευση να εκτελούνται με διατραπεζικές πράξεις, ό,τι δηλαδή συνήθως επικαλούνται οι ηλικιωμένοι, ακόμη κι όταν δεν αποτελεί πρόφαση εν αμαρτίαις, σίγουρα δεν γίνεται δεκτό.

Η μόνη παραχώρηση εκ μέρους της ΑΑΔΕ αφορά εκπρόθεσμες δηλώσεις γονικής παροχής - αλλά και πάλι υπό συγκεκριμένους όρους. Τον Φεβρουάριο ο διοικητής της ΑΑΔΕ Γιώργος Πιτσιλής εξέδωσε ειδική εγκύκλιο, διά της οποίας η Αρχή προσδιορίζει αναλυτικά και με σαφήνεια τα περιθώρια ανοχής σε δηλώσεις γονικής δωρεάς που κατατίθενται εκ των υστέρων. Έτσι ώστε κάθε πολίτης που ελέγχεται ως ύποπτος φοροδιαφυγής να παρουσιάσει επαρκείς αποδείξεις ότι η εκάστοτε δωρεά, την οποία έκανε ο ίδιος ή έλαβε, απαλλάσσεται νομίμως από τον προβλεπόμενο φόρο.

Γονική παροχή, αλλιώς προίκα

Οι προαναφερθείσες 8.000 περιπτώσεις όπου η κείμενη νομοθεσία παραβιάστηκε κατά την πράξη της γονικής παροχής ανιχνεύθηκαν από την ΑΑΔΕ με τη μέθοδο της περικύκλωσης, καθώς η Αρχή δεν περιορίζεται μόνο σε έναν απλό και μονοδιάστατο έλεγχο. Παράλληλα, με τη δήλωση γονικής παροχής εξετάζονται συνδυαστικά τα σχετιζόμενα τυχόν συμβόλαια μεταβίβασης ακινήτων, μαζί με το φορολογικό ιστορικό του εκάστοτε ακινήτου τουλάχιστον για την τελευταία πενταετία, τη βεβαίωση ότι δεν βαρύνεται με οφειλές ΕΝΦΙΑ κ.λπ.

Η καινούρια μεθοδολογία που εφαρμόζει το Δημόσιο, χάρη στα νέα τεχνολογικά εργαλεία με τα οποία έχει εξοπλιστεί, αποδεικνύεται κατά κανόνα πιο έξυπνη από τα τερτίπια όσων επιδιώκουν την αποφυγή φορολόγησης κάποιας γονικής δωρεάς. Διότι οι φορολογικές αρχές έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν την πορεία των χρημάτων και να εξακριβώσουν αν έχει υπάρξει εικονική και ως εκ τούτου δόλια γονική παροχή.

Αν, δηλαδή, στην ίδια οικογένεια καταγραφούν διαδοχικές μεταβιβάσεις, από το ένα τέκνο στον γονέα και από τον γονέα σε άλλο τέκνο, τότε εξετάζεται το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στις δύο πράξεις, όπως και το εάν αποκτήθηκε κάποιο περιουσιακό στοιχείο μεγάλης αξίας. Επειδή οι αρμόδιες υπηρεσίες έχουν δει εκατοντάδες περιπτώσεις τέκνων που παίζουν το «ένα-δύο» -σε ποδοσφαιρική διάλεκτο- με τους γονείς και τα αδέλφια τους, με τη βοήθεια των ψηφιακών εργαλείων είναι σε θέση να διακρίνουν αμέσως αν εντέλει το ένα τέκνο αγόρασε, π.χ., ένα σπίτι με χορηγό τον αδελφό ή την αδελφή του. Καθώς οι ενέργειες αυτές ολοκληρώνονται μέσα σε μερικούς μήνες, οι αυτοματισμοί της ψηφιακής πλατφόρμας όπου υποβάλλονται οι δηλώσεις γονικής παροχής υποδεικνύουν αμέσως την πιθανή παρασπονδία «κοκκινίζοντας» τον σχετικό φάκελο της υπόθεσης. Εξετάζεται επιπλέον το «πόθεν έσχες» του δωρητή, ενώ εξυπακούεται ότι στο ίδιο κύκλωμα ελέγχων, από την πλευρά του Δημοσίου, κρίσιμης σημασίας ρόλο διαδραματίζουν οι τράπεζες. Διότι, αν δεν προσκομίζεται αποδεικτικό στοιχείο ότι η χρηματική δωρεά δεν εκτελέστηκε διατραπεζικά και όπως ορίζει ο νόμος, ο προβλεπόμενος φόρος επιβάλλεται αυτομάτως, ανεξαρτήτως του αν το ποσόν της συναλλαγής είναι μικρότερο των 800.000 ευρώ και αφορολόγητο.

Επομένως, η γονική παροχή λειτουργεί ως αφορμή και αφετηρία για έναν πολλαπλό έλεγχο φορολογικής συμμόρφωσης των εμπλεκόμενων μερών, τόσο του δωρητή όσο και του δωρεοδόχου, δηλαδή του/της ωφελούμενου/ης από αυτή τη μοντέρνας εκδοχής προίκα.

Ψηφιακός Φάκελος Ακινήτου: λιγότερη γραφειοκρατία, περισσότερη διαφάνεια

Με τον ψηφιακό φάκελο μέσω της πλατφόρμας akinita.gov.gr, τα στοιχεία κάθε μεταβίβασης ενοποιούνται και ελέγχονται άμεσα. Αυτό επιταχύνει τις πράξεις κληρονομιάς και γονικών παροχών και περιορίζει τη δυνατότητα απόκρυψης στοιχείων για τον υπολογισμό φόρων και τελών.

Η ΑΑΔΕ καραδοκεί

Από τον Σεπτέμβριο η λειτουργία της πλατφόρμας akinita.gov.gr και η θέσπιση του Ψηφιακού Φακέλου Ακινήτου απλοποιούν θεαματικά την όλη διαδικασία τόσο για το Δημόσιο, που διενεργεί τους ελέγχους, όσο και για τους πολίτες που μετέρχονται τη γονική παροχή για την αγορά ακινήτου. Άλλωστε, ένας από τους ευσεβείς πόθους πίσω από τη γονική παροχή εκ μέρους της Πολιτείας είναι η ανακούφιση του μείζονος προβλήματος της στέγασης. Εξ ου και απαλλάσσονται από τη φορολόγηση, καταρχήν, οι γονικές παροχές για την απόκτηση από το τέκνο πρώτης κατοικίας, έστω και υπό τις ισχύουσες, συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ως δικαιούχοι αυτής της απαλλαγής ορίζονται από τον οικείο Κώδικα Διατάξεων Φορολογίας Κληρονομιών, Δωρεών, Γονικών Παροχών και Κερδών από Τυχερά Παίγνια οι Έλληνες και οι πολίτες κρατών-μελών της Ε.Ε., καθώς και των χωρών του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ), για τους οποίους πλέον δεν προϋποτίθεται το να κατοικούν μονίμως στη χώρα μας.

Ένα στοιχείο που δεν αλλάζει, όσες τροποποιήσεις κι αν γίνουν στο νομικό και το φορολογικό καθεστώς των κληρονομιών, είναι ότι οι γονικές παροχές απαλλάσσονται από φορολογικά βάρη μόνο για συγγενείς που υπάγονται στην κατηγορία Α’, ήτοι για: 1) σύζυγο ή πρόσωπο με το οποίο ο κληρονομούμενος έχει συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, 2) τα παιδιά του δωρητή, 3) τα εγγόνια και 4) τους γονείς του. Όλες οι υπόλοιπες συγγενικές σχέσεις, στην περίπτωση της γονικής δωρεάς ακινήτων και κινητών περιουσιακών στοιχείων, φορολογούνται.

Ωστόσο, ένα στοιχείο-κλειδί και SOS για τις γονικές παροχές αποτελεί το γεγονός ότι έως ότου αποφανθεί η αρμόδια αρχή αν ο φάκελος είναι καθ’ όλα εντάξει και σύννομος, ο λήπτης της δωρεάς δεν γνωρίζει αν η απαλλαγή του εγκρίνεται ή απορρίπτεται, οπότε θα κληθεί να καταβάλει τον προβλεπόμενο φόρο, αναλόγως των ιδιαιτεροτήτων της υπόθεσής του. Και αυτό διότι η γονική παροχή δεν ελέγχεται όταν υποβάλλεται, αλλά εκ των υστέρων, εφόσον ο ενδιαφερόμενος δεν υποχρεούται από τον νόμο να συνυποβάλει αποδεικτικά της φορολογικής του συμμόρφωσης. Συνεπώς, θα μπορούσε κανείς να διακρίνει μια υποψία πονηριάς εκ μέρους του Δημοσίου, μια παγίδα για αυτούς που, επιπολαίως φερόμενοι, αποτολμούν να παρακάμψουν τη νομιμότητα. Όσο κι αν η απουσία ενός αυτοματοποιημένου «κόφτη» των ελλιπών ή παράτυπων δηλώσεων γονικής παροχής προκύπτει εκ των πραγμάτων.